इनि [ -sev | ৰূনি -ബ जिविष, वांनाiनिश्वर, शैडिछन् ७ वर्भाग्नक । cछन्नैौ ७ वृनन प्रज्वलि श्रेष्ठ cष भक श्छ, उशिएक बांगानि कार। मांशदtनि ब्रांकांवाअक निरुक्षांनि दांब्रl cद व८ब्राँ९viडि इङ्ग, छtशएक शैऊिक्लश्रृं रुश शांछ । क%ऊांबांनिब्र जछिदाठ छछ ककांब्रांनि सूर्भुक्रश्रृं cष *क श्ब्र, डांश८ष पर्णीषक क८ह । ( श्रृंकॉर्षब्रङ्ग" ) cदझोख्झश्रृंtनन्न भौङ्गक७एका क्षपनि श्रृंप्कन्न अिहेझ” অর্থ লিখিত অাছে।--
- ধ্বনির্নাম যে মুরাদাকর্ণধতে বর্ণবিশেবমনধিগচ্ছতঃ কর্ণ*५भ१ठब्रछि crठाांगैौशङ°5 छtब्रपानि विt*षभरुशंमब्रठौछि ।* ( *ाईौव्रछांदा ) पूज़ श्रेष्ठ *क अंठ रुहेष्ठtइ, अषक नद्रिकांब्र क्रप्न किष्ट्रहे cवाथ शहेrउtइ न, cरुवण मांज छांप्रदानि जाना যাইতেছে, এইরূপ শব্দের নাম ধ্বনি ।
- ধ্বনিঃ স্ফোটশ্চ শস্থানাং ধ্বনিস্ত খলু লক্ষ্যতে। - ड्tचt मश्t१-5 ८ङ्क्ष१tक्षि९ श्वघ्नश् ॰न् श्वस्ठi१ङ: ॥“ (भश्[एठषिा ) শন্ধের স্ফোটই ধ্বনি। বৈয়াকরণ পণ্ডিতগণ ধ্বনিকে স্ফোট বলিয়া নির্দেশ করিয়াছেন, তাহার কারণ একটা শব্দ উচ্চারিত হইলে সকল বর্ণ মিলিত হইয়া শব্দের বোধ হইয়া থাকে, অর্থাৎ ‘কলস’ এই শব্দটী উচ্চারিত इहेल, कशिष्ठ रुहेरांमां८मरे *एक ब्र नी" ह्हेण, प्यं९भ क শব্দটী, তাছার পর ল ও স, এই তিনটী শক লইয়৷ কলস ङ्हेण, कि ढ ८रहे ऊंक्राङ्गिठ श्हेण, अभनि फ श्रृंक क्ञिछे श्हेण, তাছা হইলে পরস্পয় সকল শব্দ মিলিত না হইতে পারিলে অর্থ বোধ হয় না, এই নিমিত্ত বৈয়াকরণ পণ্ডিতগণ শব্দের স্ফোট স্বীকার করিয়া পরস্পর বর্ণ সকল একত্র করিয়। অর্থ বোধ করান অর্থাৎ কলস এই তিনট বর্ণ একত্র হইলে অ1র অর্থবোধের কোন গোল থাকে না । এই স্ফোটই ধ্বনি ।
•ोििन झर्भुएन७ हेक्ष्। दौङ्कङ हहेक्लार्इ, शथो श्रृंक झुड़े প্রকার, নিত্য জায় অনিত্য । নিত্য শব্দ একমাত্র স্ফোট, তদ্ভিন্ন বর্ণাত্মক শব্দসমূহ অনিত্য । বর্ণাতিরিক্ত স্ফোটাত্মক dरु ७को निडा श्रृज अहिछ्, उ|श्म्न दियtम्न अप्नक इप्ण অনেক যুক্তি প্রদর্শিত হইয়াছে। তন্মধ্যে প্রধান যুক্তি এই, স্ফোট না থাকিলে কেবল বর্ণাত্মক শবা দ্বারা অর্থবোধ হইত न । cण९ हेक्ष्। जरु८ञहे झैोकाङ्ग कब्रिग्न थाएकन ध स्ने प्ले eहे कृहे?ी वर्म शक्र° cष घोः शृक्ष छझाब्र घtफेब्र ८षां५ इहेब्र थोप्क । किस्त्र देश cफ्दण छ्हेप्रै वर्ष गुन्छोलिङ हहेएउ •ोप्छ नl, कfब्रन यॉन मै इहेüी दc{द्र ०थरङाक रु५ दाब्रः षtछैग्न cबां५ श्हेख्, उहाँ श्रेष्ण cक्षण ध द झै फैक्रोङ्ग" कब्रिाण वाहेब्रु ல் - cवां५ न रब ८स्न ? ५३ cनाव गबिशप्इब्रचड थरे इश्छे प५ ५कण हऐब्रां षtप्लेग्न cबां६ हज़, uहे कष वणिरङ गांग्रन, cरुनन व4 नरूण जांक्तबिनानै, श्रृंब्र न्ब्र वt{ब्र $९गंडिकारण भूक्षी भूर्त वर्ष गकण विनहे श्रेब्रा बग्न, श्ख्झा९ अर्ष cबा५ इeब्रा भूब्रग्न कथ, उiशनिtभग्न ७कबांरुहांनहे नखएव न । uहे जछ चौकांब्र कब्रिtछ इहे८ष, cष «थमठः छ्हेtनै ष4 पब्रि भउिदाङ जर्षां९ ठा श्छ, गरज cझाप्लेशाब्र चtफ़ेब्र cषां५ इहेब्रा थांएक । ५हे cफाप्लेहे क्ष्षनि । [ cन्का? ८म९ । ] २ खेडभ कांदारखन । गांश्डिTण*f८१ हेशव्र णक्रण ७दे রূপ লিখিত আছে—
- कांवाए क्षनि ७१छूङ दानाrषङि षिषामठ५ ॥”
( गांश्ङिTण* s॥२८० ) पात्रा ७१छूड शहैcण cय कांदा रुग्न, ठांशंद्र नtभक्ष्षनि ; অর্থাৎ যে স্থলে ব্যঞ্জনাশক্তি দ্বারা বোধিত অর্থ গুণীভূত হয়, अङि*घ्र ॐ*खउभ रुहेब्र! थां८ष, छांशंङ्ग नांभ क्ष्वनि । ७कछैौ বাক্য কথিত হইল, যে অর্থে সেই বাক্যটা প্রযুক্ত হইয়াছে প্রথমতঃ সেই অর্থ বোধ করাইল, তাহtল্প পর ব্যঞ্জন দ্বার ७मन ७कप्ने अर्थ cषाथ कब्रा३ण, डाश्। ७गैफूङ अर्ष९ अङि फेखम रहेण, uहेक्र* cय बोअन भखि बांब्रा cद अछांtर्थब्र প্রত্যয় হয়, সেই কাব্যের নাম ধ্বনি ।
- বাচ্যাতি শল্পিনি ব্যঙ্গে ধ্বনিস্তৎ কাব্য মুত্তমং।”
(मश्डिाल” 8।२९ ) ব্যঞ্জন বোধিত অর্থ বাচ্য হইতে অতিশয় হইলে অর্থাৎ ব্যঞ্জনার্থ হইতে অধিক চমৎকায়িত্ব হইলে ধ্বনি হইবে, ধ্বনিত अर्षीं९ याजिङ रुग्न रुणिग्न! हेझांtक भवनि कtरु ! हे झ! अठि ठेखभ काँदा ।
- cङtनो क्षरनग्नभि छांबूौग्निरडी शक्र१iदि५tभूtणी । अतिरुक्रिड एtct.jt९tछ1 तुि शक्रि७ॉछ°द्रवांछjw5 ॥”
(गोझिङ)ल” 8।२6२ ) এই ধ্বনি দুই প্রকায়, লক্ষণ ও অবিধামূলক । ইহাদের মধ্যে লক্ষণামূল ধ্বনি অৰিবক্ষিত বাচ্য, ও অপর বিবক্ষিত স্বাচ্য । অর্থলক্ষমূলক ধ্বনির একটীয় নাম অবিশ্বক্ষিত বাচ্য ७ अभद्रक्वेौद्र नाम विवक्रिङ बt5ा। शक्रशांभूणक क्ष्वनि षाफ़ी অর্থের স্বরূপ প্রকাশিত করিয়া পরে ব্যঙ্গ অর্থাৎ ব্যঞ্জনাশক্তি इांद्र! दtछा चार्थज्ञ ७ों कां★क एन्न ।
- অর্ধান্তরং সংক্রমিভে যাচ্যেহত্যস্তং তিরস্থতে । अदिदक्रिठवांtsrांशनि कानिटेषविश भूझछि ॥”
- ( ઝાફિકrt sા૨૬૦ ) जविषनि७ वांछा क्षनि cष शtण घूषा अtर्ष जर्षीडब्र अर्ष९ि
